Twitter: focussen van collectieve aandacht

Twitter is het nieuwe medium dat momenteel het meest besproken medium. En eerlijk gezegd heeft me dit al een tijd verbaast. Technisch gezien stelt Twitter namelijk heel weinig voor. Het is een eenvoudig, vooral tekstueel, medium met minimale ruimte om informatie over te brengen. En toch heeft iedereen het over Twitter. Wat is hier aan de hand?

Een eerste reden waarom Twitter zoveel besproken wordt is omdat het direct ingrijpt in ons privé leven. In de privé sfeer wordt regelmatig de vraag gesteld of je al twittert. En waarom dan? En wat levert het je op? In analyses wordt steeds vaker gesteld dat Twitter zou leiden tot een toenemende onrust en vluchtigheid. De continue stroom van nieuwe berichten trekt de aandacht en mensen zijn steeds minder in staat om rustig een boek te lezen (Carr, 2010). Een bericht moet verteld kunnen worden in 140 tekens en moet een antwoord vormen op de vraag ‘wat houdt je bezig?’. Twitteraars proberen zoveel mogelijk volgers te krijgen en op die manier invloed te hebben. Twitter is al vergeleken met een digitale cocktailparty waar degene met het meeste mensen om zich heen het meest populair (en dus succesvol) is. Twitter roept veel vragen op over hoe we met elkaar omgaan (op virtuele cocktailparties) en daarom wordt er zoveel over gesproken.

Een tweede reden voor de vele aandacht voor Twitter is dat dit medium bestaande (machts)verhoudingen ter discussie stelt. In de publieke sector is er veel discussie over Twitter. Tweets van agenten zoals Gerda Dijksman en Remco Spaninxs hebben veel discussie losgemaakt. Wat kan wel? Wat kan niet? Davied van Berlo heeft zelfs een blog geschreven met de prikkelende titel ‘ik ben bang’. Hij vreest dat de ambtenaar de kop van jut wordt. Elke keer als een ambtenaar iets te ver gaat wordt hier hard op gereageerd. En dat is natuurlijk strijdig met de noodzaak om te experimenteren met het nieuwe medium en te onderzoeken op welke manier dit bij kan dragen aan het functioneren van het openbaar bestuur en het oplossen van maatschappelijke problemen. De bestaande verhoudingen tussen ambtenaar en publiek en de grenzen tussen privé en werk worden door Twitter ter discussie gesteld. Dat is ook een reden waarom we hier zoveel over praten.

Toch blijf ik zitten met mijn vraag waarom juist dit relatief eenvoudige medium zoveel wordt besproken. Nu ben ik zelf enige tijd actief op Twitter en valt mij op dat er twee zaken veel gebeuren: (1) er wordt veel verwezen naar relatief informatie die elders op Internet staat en (2) er vinden veel retweets plaats: men stuurt relevante informatie door. Het duurde even voor ik het grote belang van deze eigenschappen kon duiden maar nu begrijp ik dat Twitter zo belangrijk is omdat het zorgt voor een collectieve focus van aandacht. Tot kort geleden waren de nieuwe media sterk op allerlei terreinen (informatie presenteren, visualiseren, personaliseren) maar konden ze de aandacht van mensen niet goed focussen. Het focussen van de aandacht liep nog steeds via de massamedia. Natuurlijk zijn er zeer populaire websites zoals Geen Stijl en Nu maar deze websites zijn in wezen online versies van massamedia. Er is nog steeds een centrale redactie die bepaalt wat belangrijk is en zo de collectieve aandacht focust. Met Twitter gebeurt er iets anders: de aandacht wordt gericht doordat belangrijke tweets worden doorgestuurd en zich zo via netwerken verspreiden.

De grote betekenis van Twitter kunnen we begrijpen aan de hand van het werk van de Amerikaanse socioloog Mark Granovetter. In zijn klassieke artikel ‘The strength of weak ties’ (Granovetter, 1973) legt hij uit dat ‘zwakke banden’ van groot belang zijn voor het verspreiden van informatie en geruchten, voor het vinden van een baan en voor het vormen van een politieke mening. Sterke banden bieden steun en betrokkenheid maar zijn beperkt in hun vermogen om informatie door te geven (doordat we maar een beperkt aantal sterke banden hebben). Via zwakke banden verspreid informatie zich. En Twitter is nu bij uitstek een medium om deze zwakke banden te versterken. Dit leidt ertoe dat informatie zich veel sneller via een netwerkdynamiek verspreid. Het netwerk selecteert voor ons relevante informatie en zorgt ervoor dat we te horen krijgen wat we willen horen. We hoeven niet meer te vertrouwen op de redactie van kranten en televisieprogramma’s om te worden geïnformeerd. Ons netwerk focust de aandacht.

Twitter vormt een cruciale aanvulling op de functionaliteiten die al aanwezig waren op Internet. De functie van het focussen van aandacht heeft nu ook een plek gekregen. Hiermee delen de nieuwe media een nieuwe klap uit aan de massamedia.

Referenties

Carr, N.G.  (2010). The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains. New York: W. W. Norton.

Granovetter, M. (1973). The Strength of Weak Ties, American Journal of Sociology, Vol. 78, Issue 6, May 1973, pp. 1360-1380.