1. Besluitvorming heeft zich verplaatst naar het mondiale niveau. Internationale handels- en milieuverdragen hebben grote invloed op de autonomie van nationale staten. Bestrijding van terrorisme en internationale criminaliteit vindt steeds vaker plaats in transnationale law and order netwerken. In de nationale politiek wordt steeds vaker het argument gebruikt dat we mee moeten bewegen met internationale ontwikkelingen omdat we anders het Jutland van de wereld worden. Besluitvorming vindt plaats in internationale gremia maar checks and balances bestaan alleen op nationaal niveau. Wikileaks vormt het begin van de ontwikkeling van internationale checks and balances.
2. Besluitvorming vindt steeds vaker plaats in publiek-private netwerken. Op alle niveaus van publieke plan- en besluitvorming spelen private partijen een groeiende rol van betekenis. Banken zijn direct betrokken bij besluitvorming over financiële zaken, vastgoedondernemers beïnvloeden de stedelijke ontwikkeling en private beveiligers voeren een deel van de oorlog in Irak en Afghanistan. Checks en balances zijn traditioneel alleen gericht op overheden maar Wikileaks beperkt zich hier niet toe. Julian Assange heeft aangekondigd binnenkort over te gaan tot openbaarmaking van documenten over banken en daarmee vormt Wikileaks een begin van checks and balances op private betrokkenheid bij publieke zaken.
3. Overheidsmedewerkers hebben diversere loyaliteiten. Traditioneel ligt de loyaliteit van een overheidsmedewerker bij het apparaat waar hij bij werkt. Dit past bij een situatie waarin een individu zich op stabiele en eenduidige wijze verbindt aan een groter geheel. In toenemende mate zien we echter dat individuen participeren in een variëteit aan netwerken en dat daarmee hun loyaliteit ook gefragmenteerd raakt. Bradley Manning, de klokkenluider die de documenten van de Amerikaanse overheid doorspeelde aan Wikileaks, had niet alleen een loyaliteit aan de Amerikaanse overheid maar ook aan de netwerken van hackers waarin hij al langer participeerde. De toenemende fragmentatie van loyaliteiten vergroot de kans op klokkenluiden.
4. Internet is een anarchistisch medium. We moeten onderkennen dat het Internet een steeds belangrijker deel wordt van de werkelijkheid. Het is niet langer een handige instrument om informatie te zoeken en contact te zoeken met anderen: het Internet is een eigenstandige wereld. En in die eigen wereld gelden andere wetten en regels. ‘Information wants to be free,’ is een belangrijk uitgangspunt van deze wereld. De karakter van het medium verandert de regels voor omgang tussen burgers en bestuur. De cultuur van het Internet is voor een belangrijk deel ontstaan uit het anarchistisch hippiemilieu van de jaren 60 en 70. De regels uit dit milieu krijgen steeds meer invloed via het medium dat de hippies hebben ontwikkeld.
5. Transparantie past perfect in de dramademocratie. Politiek en bestuur hebben steeds sterker de trekken gekregen van een groot ‘drama’: politici zijn toneelspelers die zoeken naar mooie rollen. Niet de inhoud maar de spelers staat centraal. Niet het beleid van Rutte staat centraal maar wanneer hij eindelijk een vrouw vindt. In Nederland zien we de RTL Boulevard voor veel mensen de belangrijkste bron van informatie is over publieke zaken. Bij de ontwikkeling van democratie als spektakel past Wikileaks perfect: roddels komen naar boven en kunnen breed worden besproken.
Er zijn geen aanwijzingen dat deze ontwikkelingen zich niet verder zouden doorzetten. Het anarchistisch karakter van het medium en de gefragmenteerde loyaliteiten maken Wikileaks mogelijk, de mondialisering en privatisering van de besluitvorming maken Wikileaks nodig. De behoefte aan ‘sappig nieuws’ en ‘verhullende details’ zorgen ervoor dat Wikileaks landt op een vruchtbare bodem. Voor serieuze denkers is Wikileaks wellicht iets te plat en ordinair maar, laten we eerlijk zijn, gold dat ook niet voor de Franse revolutie?
Ik ben het helemaal met je eens. Natuurlijk gaat het ons niets aan dat Rutte vrijgezel is. Graag zou ik zien dat er een open maatschappelijk debat plaatsvindt op basis van publieke informatie. En dan moet het natuurlijk gaan over de zaken die ertoe doen. De steun van de Nederlandse ambassade in Nigeria aan Shell bijvoorbeeld. Of het onder druk zetten van ontwikkelingslanden om het akkoord van Kopenhagen te tekenen. Dat zijn de zaken waar we het over moeten hebben.
BeantwoordenVerwijderenAls wetenschapper neem ik echter waar dat er in de dramademocratie weinig ruimte is voor diepgaande debatten. Daar kunnen we op twee manieren op reageren: (1) toch het serieuze debat benadrukken en tegen de trend in gaan of (2) serieuze debatten aantrekkelijker verpakken. Ik ben bang dat de tweede optie het enige serieuze alternatief is. We moeten het drama daarmee inhoud geven.