Wikileaks beheerst al weken het wereldnieuws. Eerst kregen we vooral de 'sappige verhalen' te horen: wat vinden Amerikaanse diplomaten van Berlusconi ('incompetentent en ijdel'), Sakouzy ('autoritair'), Netanyahu (ónbetrouwbaar'), etc. Ook bleek dat Amerikaanse diplomaten grote dreigingen zien in landen als Iran en Pakistan. Veel opschudding. Ook veel vragen over de relevantie van het openbaar maken van deze informatie. Welk belang is daarbij gediend? Werden deze berichten niet alleen vanuit een zuch naar sensatie naar buiten gebracht? En werden daarmee de internationale politieke verhoudingen niet geschaad?
De openbaarheid die via Wikileaks wordt gecreeerd moeten we begrijpen vanuit het idee van een wereldwijde publieke sfeer. Een publieke sfeer is de ruimte waar debat plaatsvindt over onderwerpen die iedereen aangaan. En waarin verantwoordelijken ter verantwoording kunnen worden geroepen. Typerend aan deze tijd van globalisering is dat onze levens steeds sterker worden geraakt door ontwikkelingen die zich ver van ons bed afspelen. Een financiele crisis in Azie of de uitbraak van een virus in Mexico hebben direct invloed op ons leven. Daarom is het steeds meer van belang dat we informatie krijgen over ontwikkelingen die zich afspelen in andere delen van de wereld. Op deze manier gezien wordt het nut van de openbaarmaking via Wikileaks steeds helderder.
Op basis van documenten op Wikileaks zijn serieuze vragen gesteld ten aanzien van het beleid van nationale overheden en grote bedrijven. Vorige week kwam naar buiten dat Nederlandse ambassades gevraagd zou zijn om regeringen van ontwikkelingslanden onder druk te zetten om in te stemmen met het akkoord van Kopenhagen. Er zou zelfs gedreigd kunnen worden met het verminderen van financiele ondersteuning en op die manier werd ontwikkelingsgeld gebruikt als drukmiddel. Dit leidde tot een debat over de oirbaarheid van dergelijke pressie.
Gisteren en vandaag stonden de kranten vol met artikelen over het functioneren van het Brits-Nederlandse bedrijf Shell in Nigeria. Uit documenten van de Amerikaanse overheid bleek duidelijk dat Shell op allerlei manieren het beleid van de Nigeriaanse overheid beinvoedt en stuurt. 'Energiebedrijf Shell is tot in alle lagen van de Nigeriaanse overheid geïnfiltreerd,' schrijft het NRC. Wikileaks levert hiermee informatie voor maatschappelijke debatten over het optreden van multinationale ondernemingen in ontwikkelingslanden.
We zien daarmee dat de transparantie die via Wikileaks wordt gecreeerd een belangrijke bijdrage levert aan publieke debatten. Deze openbaarmaking is zeker van belang omdat besluitvorming steeds vaker plaatsvindt in internationale netwerken van politici, zakenlieden en ambtenaren. Deze besluitvormers komen bij elkaar en hebben via wederzijdse, bilaterale en multilaterale, overeenkomsten grote invloed op de wereld. Terwijl op nationaal niveau democratische instituties bestaan en ook instituties zoals de Europese Unie democratische verantwoording ontwikkelen, onttrekt besluitvorming op mondiaal niveau zich aan deze vormen van controle en verantwoording. De praktijken van Shell in Nigeria en de directe betrokkenheid hierbij van de Nederlandse, Britse en Amerikaanse ambassades zijn tekend voor vormen van verborgen machtsuitoefening.
We kunnen stellen dat het wereldwijd ontbreekt aan 'checks and balances': de machtsuitoefening heeft zich verplaatst van het nationale naar het globale niveau maar de publieke controle heeft deze stap nog niet gemaakt. Of beter gezegd: de publieke controle had tot Wikileaks deze stap nog niet gemaakt. Nu zien we echter een eerste aanzet tot het creeren van nieuwe vormen van controle op machtsuitoefening. Natuurlijk leidt dit tot opschudding. Heersende machten worden hier niet blij van want zij worden niet graag gecontroleerd. Ook zien we hier weer het aloude paternalistische argument: laat onze diplomaten die maar in stilte goed regelen. Dat is voor iedereen het beste. Een onterechte oorlog in Irak heeft echter helder laten zien dat hier grote vraagtekens bij kunnen worden geplaatst.
Betekent dit dat dan maar alles openbaar moet worden gemaakt? 'Information want to be free,' zegt men op Internet. Er kunnen echter natuurlijk redenen zijn om beperkingen op te leggen aan de openbaarheid. Daarvoor gelden dezelfde redenen als op nationaal niveau (veiligheid, privacy, etc.). Om een wereldwijde publieke sfeer te faciliteren en publieke controle op internationale netwerken vorm te geven, dienen deze criteria echter niet ruim te worden toegepast. Wikileaks is een eerste stap in het creeren van publieke controle op wereldwijde schaal.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten