Veel wetenschappers zien transparantie van de overheid als het gepaste antwoord op surveillance. Surveillance betekent dat de overheid veel en nauwkeurige informatie over haar burgers verzamelt, transparantie betekent dat dezelfde burgers kunnen controleren of de overheid haar macht niet misbruikt. Brin, auteur van The Transparent Society, maakt dit zeer concreet door voor te stellen dat er in politiebureaus camera’s moeten worden opgehangen. De politie heeft bevoegdheden om burgers af te luisteren en te observeren, dan is het alleen maar passend dat burgers ook kunnen zien of politieagenten zich niet misdragen. In Brin’s transparante samenleving kan iedereen alles van elkaar zien en worden daardoor misstanden aan de kant van burgers en de overheid voorkomen.
De argumentatie van Brin is nogal extreem maar bevatte voor mij altijd wel een kern van waarheid. Ik geloof in de waarde van checks & balances en zie inderdaad dat transparantie misstanden kan voorkomen. Transparency International is de internationale organisatie die landen onderzoekt op de mate van transparantie omdat dit leidt tot een afname van corruptie. Geld aannemen van dubieuze figuren komt veel minder voor in landen waar de transparantie groter is en machtshebbers kunnen worden aangesproken op hun gedrag. Corruptie gedijt het beste in het duister en transparantie is een manier om licht te werpen op deze duistere praktijken.
Recent kwam ik – na een discussie over transparantie op Het Expertise Centrum – tot het inzicht dat er ook een andere relatie tussen transparantie en surveillance mogelijk is. Wanneer een staat eerst praktijken van surveillance ontwikkelt en vervolgens transparant wordt gemaakt betekent dit dat indirect informatie over alle burgers openbaar wordt gemaakt. De staat verzamelt deze informatie en via transparantie is deze informatie voor iedereen inzichtelijk. Dat dit tot problemen kan leiden bleek bij Wikileaks. Informatie over individuen die door Amerikaanse diensten was verzameld werd openbaar gemaakt. Gelukkig heeft dit, voor zover bekend, niet tot nare gevolgen maar duidelijk werd wel dat transparantie en surveillance een gevaarlijke combinatie is.
De argumentatie van Brin is nogal extreem maar bevatte voor mij altijd wel een kern van waarheid. Ik geloof in de waarde van checks & balances en zie inderdaad dat transparantie misstanden kan voorkomen. Transparency International is de internationale organisatie die landen onderzoekt op de mate van transparantie omdat dit leidt tot een afname van corruptie. Geld aannemen van dubieuze figuren komt veel minder voor in landen waar de transparantie groter is en machtshebbers kunnen worden aangesproken op hun gedrag. Corruptie gedijt het beste in het duister en transparantie is een manier om licht te werpen op deze duistere praktijken.
Recent kwam ik – na een discussie over transparantie op Het Expertise Centrum – tot het inzicht dat er ook een andere relatie tussen transparantie en surveillance mogelijk is. Wanneer een staat eerst praktijken van surveillance ontwikkelt en vervolgens transparant wordt gemaakt betekent dit dat indirect informatie over alle burgers openbaar wordt gemaakt. De staat verzamelt deze informatie en via transparantie is deze informatie voor iedereen inzichtelijk. Dat dit tot problemen kan leiden bleek bij Wikileaks. Informatie over individuen die door Amerikaanse diensten was verzameld werd openbaar gemaakt. Gelukkig heeft dit, voor zover bekend, niet tot nare gevolgen maar duidelijk werd wel dat transparantie en surveillance een gevaarlijke combinatie is.
Betekent dit dat we terughoudend moeten zijn in het transparant maken van de surveillance state? Ik denk dat we allereerst terughoudend moeten zijn in surveillance. Het feit dat de informatie die over burgers wordt verzameld openbaar kan worden gemaakt betekent dat overheden nog terughoudender moeten zijn in het verzamelen van specifieke informatie over burgers. Daarnaast denk ik inderdaad dat niet zozeer terughoudendheid als wel gerichtheid bij het openbaar maken van surveillancefuncties van de staat van belang is. Denk aan Brin’s camera’s in politiebureaus. Van belang is dat deze camera’s de politie filmen en niet de verdachten op het politiebureau. Laten we ervoor zorgen dat we transparantie gebruiken om de machtshebbers te controleren en niet de buren.
